[ Home ] [ Up ]

ΑΡΧΗ Γυμνάσιο και Γενικό Λυκειο Καμπάνη, Κιλκίς

Δίκτυο τοπικής ιστορίας: Η βιομηχανική αρχαιολογία στο Νομό Κιλκίς

Σχολικό έτος 2001-2002

Η έρευνα κάτω από τον τίτλο Μύλοι και εργαλεία στην περιοχή του Δήμου Γαλλικού διεξάχθηκε από μαθητές των τάξεων Α’ και Β’ του Λυκείου Καμπάνη, που προέρχονται από τα χωριά Καμπάνης, Νέα Σάντα και Πεδινό. Εντοπίστηκαν δύο μύλοι, ο ένας στον Καμπάνη και ο δεύτερος στη Νέα Σάντα, για τους οποίους συντάχθηκε ερωτηματολόγιο και με το οποίο οι μαθητές πήραν, με συνεντεύξεις με τους πρώην ιδιοκτήτες ή εργαζόμενους, τα στοιχεία που παρουσιάζουν. Ο μύλος στον Καμπάνη φωτογραφήθηκε μόνο από την εξωτερική πλευρά γιατί ήταν κλειδωμένος, μια και χρησιμοποιείται σήμερα σαν αποθήκη. Ο μύλος στη Νέα Σάντα φωτογραφήθηκε και από μέσα αν και κλειδωμένος και εγκαταλειμμένος.

Υπάρχουν βέβαια και άλλοι παροπλισμένοι μύλοι στην περιοχή ( π.χ. τοποθεσία Μύλοι, βόρεια του χωριού Καμπάνης ), για τους οποίους δεν υπήρξε ενδιαφέρον από μαθητές των συγκεκριμένων χωριών. Φωτογραφήθηκαν, πάντως, και τα μηχανήματα ενός ακόμη μύλου, που δεν υφίσταται πλέον το κτίσμα του, και ευρίσκεται σε κοινή θέα στο κέντρο του χωριού Μάνδρες.

Όσον αφορά τα εργαλεία, αυτά που ερευνήθηκαν, μέσα από ανάλογα ερωτηματολόγια και φωτογραφήθηκαν, είναι στον γεωργικό τομέα το δοκάνι ( χωριό Καμπάνης ) και στον βιοτεχνικό τομέα τα εργαλεία του σιδηρουργού και τα εργαλεία του υποδηματοποιού – τσαγκάρη ( χωριό Πεδινό ). Το κτίσμα του εργαστηρίου του τελευταίου υπάρχει ακόμη.

Δεν βρέθηκαν ή δεν παραδόθηκαν στοιχεία για τα παραπάνω ερευνώμενα αντικείμενα.

Τέλος, το θέμα της βιομηχανικής αρχαιολογίας στο Δήμο Γαλλικού δεν καλύπτεται από το προκείμενο αποτέλεσμα της έρευνας των μαθητών, που αφήνει αδιερεύνητο ένα μέρος της συγκεκριμένης περιοχής και τομείς της βιομηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας των κατοίκων της.

Βασίλης Παπαγεωργίου, Φιλόλογος

Μ Υ Λ Ο Ι

Η ιστορία των μύλων που αλέθουν σιτάρι και άλλα δημητριακά ανάγεται σε πολύ παλιά χρόνια και είχαν σχέση με την ανάπτυξη της περιοχής , την εξέλιξη της τεχνολογίας και την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Από τις αρχές του αιώνα ήταν σε λειτουργία δύο υδρόμυλοι στην περιοχή μας. Ο ένας βρισκόταν 300 μέτρα βορειοανατολικά από τη γέφυρα του Γαλλικού ποταμού και ο άλλος περίπου 300 μέτρα νοτειοδυτικά από το συνοικισμό Μύλοι (Κουτσοκωστέϊκα).

Η κίνηση των υδρόμυλων ουσιαστικά γινόταν από δύο ατράκτους (άξονες). Ο οριζόντιος άξονας στο ένα άκρο του είχε μια στεφάνη που επάνω της ήταν περτσινομένοι μικροί κάδοι. Το άλλο άκρο του ήταν κοχλιωτομημένο. Ενδιάμεσα υπήρχαν δύο σταθερά έδρανα και πάνω στα κουζινέτα τους ολισθαίνοντας περιστρεφόταν η οριζόντια άτρακτος.

Η κίνηση του οριζόντιου άξονα , του κινητήριου δηλαδή , γινόταν με την ελεύθερη πτώση του νερού συνήθως από ύψος 4-6 μέτρων πάνω στους κάδους που τους ανάγκαζαν λόγω της φόρτωσής τους με νερό να μετακινούνται συνεχώς προς τα κάτω. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την περιστροφή του μηχανισμού. Απλή και βασική αρχή της υδροδυναμικής που επινοήθηκε προ αμνημονεύτων ετών, πάνω στην οποία στηρίζονται και σήμερα όλες οι εφαρμογές των υδατοπτώσεων.

Η κίνηση από τον οριζόντιο άξονα μεταφερόταν στον κάθετο με αντίστοιχη κοχλιωτομή σε εμπλοκή. Ο κάθετος άξονας είχε επίσης δύο σταθερά κουζινέτα για την περιστροφή του και ήταν σφηνωμένος στην περιστρεφόμενη μυλόπετρα. Κάτω από αυτήν βρισκόταν η σταθερή μυλόπετρα. Μεταξύ αυτών των δύο πλακών συνθλίβονταν τα δημητριακά και με αυτόν τον τρόπο γινόταν η άλεση.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι αναγκαίες ποσότητες νερού διευθετούνταν σε κανάλια κατάλληλα διαμορφωμένα με ανάλογη κλήση για φυσική ροή. Γιαυτό οι υδρόμυλοι ήταν εγκατεστημένοι συνήθως δίπλα σε ποταμούς.

Η απόδοση των υδρόμυλων ήταν σταθερή και περιορισμένη. Οι μύλοι αυτοί με το χρόνο παρήκμασαν κυρίως για δύο λόγους. Κατά πρώτον δημιουργήθηκε ζήτημα επαρκών ποσοτήτων νερού όταν άρχισαν πλέον οι μηχανικές καλλιέργειες. Και κατά δεύτερον εμφανίστηκαν οι κυλινδρόμυλοι που ήταν πιο παραγωγικοί και σύγχρονοι. Οι ανωτέρω παράγοντες λειτούργησαν καταστροφικά και για τους υδρόμυλους του Γαλλικού ποταμού. Με το πέρασμα του χρόνου εγκαταλείφτηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Απομεινάρια των λιθοδομών υπάρχουν μόνο από τον ένα. Αλλά ιστορικά κατά μήκος του Γαλλικού ποταμού υπήρχαν και άλλοι υδρόμυλοι που είχαν φυσικά την ίδια τύχη.

Σε ένα ενδιάμεσο στάδιο τεχνολογικής ανάπτυξης μπορούμε να κατατάξουμε τον μύλο των Μανδρών όπου η κινητήρια δύναμη προερχόταν από μονοκύλινδρο κινητήρα Diesel. Ο μύλος των Μανδρών είναι της δεκαετίας του 1920 και τώρα είναι σε μουσειακή κατάσταση.

Η κατάσταση άλλαξε ριζικά όμως με τους δύο κυλινδρόμυλους που εγκαταστάθηκαν στον Καμπάνη , έναν στον Γαλλικό και έναν στην Νέα Σάντα. Συνεργασία μεταξύ τους δεν υπήρχε και αυτό συνέβαινε για λόγους ανταγωνισμού. Από τα γύρω χωριά Πυργωτό , Χρυσόπετρα , Φανάρι κ.λ.π. κατέφθαναν οι κάτοικοι με κάρα φορτωμένα σιτάρι. Έκαναν την άλεση της χρονιάς οι παραγωγοί (χωρικοί) και αποταμίευαν το αλεύρι σε σάκους ή αμπάρια για όλο το χρόνο. Ήταν κυριολεκτικά ιεροτελεστία η εξασφάλιση του ψωμιού.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και αυτοί οι μύλοι άρχισαν να παρακμάζουν. Ήταν η εποχή της καλπάζουσας μετανάστευσης και της αστυφιλίας. Οι μέχρι τότε μύλοι παραγκωνίστηκαν από άλλους μεγαλύτερους μύλους των πόλεων όπου σήμερα από την αίγλη των παλιών μύλων αν κάποιος τους αναζητήσει θα βρεί μόνο τα λιθόκτιστα κτίρια. Γιατί δυστυχώς ο μηχανολογικός εξοπλισμός πουλήθηκε για παλιοσίδερα. Πάντως οι παλιές μονάδες θα ήταν δυνατό να αποτελέσουν πολύτιμο μηχανολογικό υλικό για σπουδαστές και μηχανικούς και ιστορικό υλικό για επισκέπτες.

Όλοι αυτοί οι μύλοι συνέβαλαν σημαντικά στην πρόοδο και την ανάπτυξη του τόπου αλλά και ολόκληρης της περιοχής. Εξασφάλιζαν "τον άρτον το επιούσιον".

Νατάσα Παπαελευθεριάδου

ΜΥΛΟΣ ΣΤΟ ΚΑΜΠΑΝΗ

Στο χωριό Καμπάνη τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε ένας μύλος πολύ γνωστός στα γύρω χωρία λόγω του ότι ήταν ο μοναδικός μύλος την εποχή εκείνη.

Ο μύλος λειτούργησε γύρω στο 1940. Στην αρχή ήταν αποθήκη όπου ο ιδιοκτήτης φύλαγε μέσα το σιτάρι που παρήγαγε. Η ανάγκη όμως τον οδήγησε να αγοράσει ενα μηχάνημα με το οποίο αλεθε το σιτάρι.Το μηχάνημα αυτο δέν υπήρχε πουθενά στα χωριά και όλοι οι αγρότες έφερναν την παραγωγή και πλήρωναν γιανα αλεθεί.Με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν δημιούργησε μία μεγάλη αποθήκη, αγόρασε καινούργια μηχανήματα και έφτιαξε εναν γεωργικό μύλο.

Στον μύλο αυτόν λόγω της μοναδικότητάς του ειχε πολλή ζήτηση, χρειάστηκαν πολλα άτομα.Δούλευαν περίπου δέκα ατομα απο τους οποίους οι πέντε ήταν ανήλικοι.Οι δυσκολοίες της εποχής τους οδήγησαν στην δουλειά γιανα βοηθήσουν τις οικογένειές τους.

Ο μύλος αυτός δεν παρήγαγε τίποτα,χρησιμοποιούνταν μόνο για το άλεσμα του σιταριού που έφερναν οι γεωργοί.Λόγω της συνεργασίας του μύλου με πολλούς φούρνους μπορούμε να πούμε οτι άλεθε σιτάρι για αυτούς.

Ο μύλος είχε δύο ορόφους.Στον πρώτο οροφο βρισκόταν τα μηχανήματα.Ενα μεγάλο μηχάνημα που καθάριζε το σιτάρι απο τα κλαδια,φύλλα κ.α και το μηχάνημα που άλεθε το σιτάρι.Αυτα ήταν ενωμένα και το σιτάρι αμέσως μετα τον καθαρισμό του πήγαινε στο άλλο μηχάνημα για να αλεθει.

Στην ευρύτερη περιοχή υπήρχα μύλοι οι οποίοι όμως λέγετε οτι δεν είχαν τόσο εξελιγμένα μηχανήματα γιανα ανταγωνιστούν το μύλο αυτο.Η ποιότητα του αλέσματος του μύλου ήταν η καλύτερη.Αυτό οφείλεται στα καλα μηχανήματα.

Στο μύλο αυτό με ένα διάταγμα απο την τότε κυβέρνηση του απαγορεύτηκε να αλέθει και να συνεργάζεται με τους φούρνους.Οπως καταλαβαίνετε με αυτό το διάταγμα χρεοκόπησε και κατέληξε σε αποθήκη σιταριου.

Δημήτρης Κυριακίδης

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΜΥΛΟΣ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΣΑΝΤΑ

Ο μύλος λειτουργούσε από το 1964 έως το 1974. Υπήρχε παλαιότερα ένας άλλος μύλος ( πετρόμυλος ) που λειτουργούσε το 1923.

Ήταν ένας πλήρης ‘πνευματικός μύλος’ με δύο κυλινδρομηχανές. Η παραγωγή του σε μαλακά στάρια έφτανε μέχρι 900 κιλά ανά ώρα, ενώ στα σκληρά στάρια μέχρι 400 κιλά ανά ώρα. Η γενική παραγωγή του μύλου έφτανε τους 5,5 τόνους ημερησίως (οχτάωρο).

Το εργατικό δυναμικό του μύλου αποτελούσαν πέντε άτομα. Ένας τεχνίτης, ένας βοηθός και ο μυλωνάς οι οποίοι εργάζονταν στο φορτηγό του μύλου, ο οδηγός και ο φορτωτής.

Σχετικά με άλλες μονάδες άλλων περιοχών δεν υπήρξε συνεργασία. Έγινε κάποια προσπάθεια για συνεργασία αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση για άγνωστους λόγους.

Υπάρχουν κάποια μηχανήματα και κάποια εργαλεία που έχουν σωθεί. Υπάρχει φωτογραφικό υλικό.

Σε γενικές γραμμές ο μύλος δεν εξυπηρετούσε την οικονομική αναβάθμιση της περιοχής, βοηθούσε όμως τον κόσμο της περιοχής στην άλεση του σιταριού, στην παραγωγή αλεύρου, το οποίο χρησιμοποιούταν στους φούρνους και στα σπίτια της Νέας Σάντας για την παραγωγή άρτου κυρίως.

Στην διάρκεια της λειτουργίας του μύλου δεν υπήρξαν ξεχωριστές στιγμές που να λαμβάνουν χώρα στην μνήμη των εργατών. Αντιθέτως, οι αναμνήσεις αυτών είναι άσχημες. Οι πέντε εργάτες έφυγαν διωγμένοι από τον μύλο. Νιώθουν ότι ήταν περαστικοί από τον μύλο, είλωτες. Ο ιδιοκτήτης τους έδιωξε και έβαλε στα πόστα τους άλλους, γνωστούς του οι οποίοι δεν ήταν ικανοί, δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να εργαστούν στον μύλο. Γι’ αυτόν τον λόγο μένει από το 1974 σήμερα κλειστός ο μύλος.

Ιδιοκτήτης του μύλου ήταν ο Δημακίδης Παναγιώτης, λοχαγός, ο οποίος είχε καταγωγή από την Πελοπόννησο.

Υπήρχαν μάλιστα και συγγενικοί δεσμοί ανάμεσά τους. Παρ’ όλα αυτά, ο λοχαγός του φέρθηκε με τον πιο αισχρό τρόπο.

Πλούταρχος Κουρτίδης

ΣΙΔΗΡΟΥΡΓΕΙΟ

Το σιδηρουργείο λειτούργησε την χρονική περίοδο από το 1650 έως το 1967. Σήμερα δεν υπάρχει το εργαστήριο παρά μόνο κάποια εργαλεία. Γινόταν και κάποιες συνεργασίες με σιδηρουργεία είτε του χωριού, είτε τησ γειτονικής περιοχής σε ορισμένες περιπτώσεις. Συγκεκριμένα όταν επρόκειτο να κατασκευαστούν ρόδες για κάρα ήταν απαραίτητοι τουλάχιστον δύο τεχνίτες, λόγω του υπερβολικού βάρους. Επιπλέον συνέβαλε στην οικονομική αναβάθμιση της περιοχής και ειδικότερα του χωριού. Αυτό συνέβη γιατΊ εφοδίαζε με διάφορα γεωργικά εργαλεία, που κατασκεύαζε ο ίδιος, τους κατοίκους της περιοχής. Έτσι αναπτύχθηκε η γεωργία που αποτέλεσε οικονομική βάση για την περιοχή.

Εργαλεία Σιδηρουργού

Κάμινος ή καμίνι. Είναι μια κατασκευή με περίκλειστο συνήθως χώρο στο εσωτερικό του οποίου θερμαίνονται υλικά προκειμένου να επεξεργαστούν ή να μορφοποιηθούν. Οι τεχνολογικές εργασίες στις οποίες χρησιμεύουν τα καμίνια είναι η ασβεστοποιία, η απόσταξη γαιανθράκων, η ανθρακοποίηση ξύλων, η εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας, η κεραμική, η μεταλλουργία και η υαλουργία.

Ταξινόμηση καμινιών:

Τα καμίνια μπορούν να ταξινομηθούν σε κάποιες κατηγορίες με βάση:

1. Το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα

2. Την πηγή θερμότητας

ΤΣΑΓΚΑΡΙΚΟ

Το συγκεκριμένο τσαγκάρικο λειτούργησε απο το 1955 έως και πριν μερικά χρόνια στο Πεδινό. Βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση, αλλά δεν υπάρχουν πολλά παλιά εργαλεία πλέον. Το τσαγκάρικο λειτουργούσε κυρίως ανεξάρτητα και δεν δημιουργήθηκαν συνεργασίες με παρόμοιες επιχειρήσεις τησ περιοχής. Ενώ λειτούργησε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα δεν συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.

Εργαλεία τσαγκάρη

Ο τεχνίτης χρησιμοποιούσε πολλά εργαλεία για να επισκευάσει τις διάφορες φθορές των παπουτσιών. Συγκεκριμένα τα πιο συνηθισμένα εργαλεία του είναι:

· Τρίποδας. Είναι ένα εργαλείο κατασκευασμένο κυρίως από σίδερο, το οποίο το χρησιμοποιούσαν για καρφώσουν τις σόλες και τα τακούνια των παπουτσιών που είχαν ξεκολλήσει.

· Σουβλί. Έτσι ονομάζεται το αντικείμενο που ήταν απαραίτητο για το μπάλωμα των παπουτσιών σε σημεία που πιθανόν είχαν υποστεί φθορά και αλλοιώθηκε το δέρμα.

· Φαλτσέτα. Ήταν περίπου σαν το σημερινό μαχαίρι και το χρησιμοποιούσαν για να κόβουν σόλες ή τακούνια για να αντικαταστήσουν τα παλιά.

· Μασάτ. Έτσι αποκαλείται ένα εργαλείο που μοιάζει με την σημερινή λίμα. Ήταν χρήσιμα στο ακόνισμα της φαλτσέτας.

· Τάβλα. Ήταν ένα είδος χαμηλού τραπεζιού πάνω στο οποίο γινόταν οι επιδιορθώσεις των υποδημάτων.

· Ράσπα. Την χρησιμοποιούσαν για το τρίψιμο των παπουτσιών με σκοπό να μην είναι τόσο εμφανής η φθορά των παπουτσιών. Για παράδειγμα, αν κάποια σόλα δεν είχε σοβαρή ζημιά την έτριβαν με αυτό το εργαλείο και έτσι δεν φαινόταν πολύ η ζημιά.

· Πλαστική πλακέτα. Δεν ήταν ακριβώς εργαλείο, αλλά ένα υλικό από το οποίο κατασκεύαζαν τις σόλες.

· Βακέτα. Ήταν φόδρα, ένα είδος υφάσματος, σε διάφορα χρώματα που την χρησιμοποιούσαν για το μπάλωμα των παπουτσιών. Παραδείγματος χάρη, αν υπήρχε μια τρύπα στην μύτη των παπουτσιών τότε χρησιμοποιούσαν το κατάλληλο χρώμα και το μπάλωναν, δηλαδή έκρυβαν την τρύπα.

· Αρίδα. Το εργαλείο αυτό το χρησιμοποιούσαν για να ανοίγουν μια τρύπα στο παπούτσι για την ευκολότερη επεξεργασία του.

Φωτεινή Μέρμηγκα – Θεοδώρα Σταμπουλή

ΔΟΚΑΝΙ

Γνωστό στους πολλούς ως δοκάνι, πρόκειται για ένα απλό θα μπορούσαμε να πούμε γεωργικό εργαλείο.

Το συγκεκριμένο δοκάνι λοιπόν, βρέθηκε στα χέρια ενός συλλέκτη στο χωριό Καμπάνη, σ’ ένα χώρο με άλλα εργαλεία, πιατικά και γενικά προιόντα καθημερινής χρήσης μιας περασμένης εποχής.

Ένα δοκάνι χρησίμευε στο ξεχώρισμα του σταριού από τα στάχυα, μια δουλειά που οι αγρότες πριν την εφεύρεσή του αντιμετώπιζαν σαν αγγαρία και χάσιμο χρόνου.

Το δοκάνι είναι δυόμισι, ίσως και τρία μέτρα μακρύ, με αρκετά μεγάλο πλάτος. Στη μια του επιφάνεια είναι μπηγμένες αμέτρητες λεπτές πέτρες. Το κυρίως σώμα του δοκανιού ήταν συνήθως κατασκευασμένο από ξύλο που αντέχει στο χρόνο και τις συχνές χρήσεις.

Το δικό μας δοκάνι είναι σε αρκετά καλή κατάσταση, λίγο φθαρμένο, όμως αναγνωρίσιμο.

Τα δοκάνια χρησιμοποιούνταν από τις αρχές του αιώνα, συγκεκριμένα από το 1900 έως και το 1930.

Από λεγόμενα αγροτών, υπάρχει μία πιθανότητα τα δοκάνια να υπήρχαν στον ελλαδικό χώρο και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Το δοκάνι τραβούσαν βόδια και μουλάρια ακόμα και άλογα που είχαν τη σωματική δύναμη να το τραβήξουν, πάντα υπό την καθοδήγηση των αγροτών.

Εξυπηρέτησε τη γεωργία και συνέβαλε στην ανάπτυξή της.

Παναγιώτα - Mαρία Πανταζίδου, Αθηνά Παπαδοπούλου